Infographic

Wanneer kun je een roman ‘episch’ noemen? Het is een predicaat dat je niet zomaar op elk omvangrijk boek kunt plakken, maar Tolstojs Oorlog en Vrede behoort onomstotelijk tot die selecte groep.

[tekst gaat verder onder de infographic]

Met ruim 1500 pagina’s is het een uitzonderlijk kloek werk, maar dat hoeft in zichzelf geen ontzag in te boezemen. Elke wijdlopige schrijver met genoeg tijd om handen kan een zelfde hoeveelheid tekst produceren. Omvang zegt niets over de grootsheid van een roman.

Volume was ook zeker geen bewust streven van Tolstoj, die naast enkele grote romans ook korte verhalen en novelles op zijn naam heeft staan. Nu zijn er in Oorlog en Vrede regelmatig (doelbewuste) herhalingen en variaties op thema’s te vinden, en daar is in de loop der jaren ook wel kritisch over geoordeeld, maar je kunt niet beweren dat die passages er alleen maar in staan om meters te maken. Tolstoj wil de geschiedenis overzien en interpreteren en de lezer overtuigen van zijn visie – tijdens het lezen zie je zijn analyserende brein aan het werk. Dat heeft ruimte nodig. Fascinerend vind ik vooral die ongebruikelijke twéé epilogen. In de ene vertelt hij het verdere verloop van het verhaal tot 1820, de tweede is een filosofische verhandeling, waarin hij de grote thema’s dieper uitgraaft.

Ontzagwekkender dan de omvang vind ik de zorgvuldigheid waarmee Tolstoj aan zijn volumineuze werk heeft geschaafd en geboetseerd. Na de publicatie van de eerste versie van het eerste deel, in 1865, heeft hij de volledige roman nog eens stevig herschreven. Er zijn in ieder geval zeven complete manuscripten bekend. Bij al dat werk was zijn echtgenote Sofia Tolstaja onmisbaar, ze was bedreven in het ontcijferen van zijn handschrift en schreef alle versies in het net uit, terwijl ze ondertussen meerdere malen zwanger was (over ontzagwekkend gesproken).

‘Episch’ zegt wat mij betreft niet zozeer iets over de omvang, maar over de grootsheid van de vertelling. Zoals de in de vergetelheid geraakte Nobelprijswinnaar Romain Rolland opmerkte: Oorlog en Vrede is als het leven zelf. Dat is voelbaar in de thematiek, maar ook in de grote schare karakters. Sommige daarvan leer je heel goed kennen, andere gaan een beetje aan je voorbij – net als in het leven zelf. Met al die grote en kleine verhaallijnen weet Tolstoj een tijdloos inzicht te geven in wat het betekent om mens te zijn. Dat is wat epische vertellingen zo belangrijk maakt, en dat is waarom er maar zo weinig boeken zijn die die benaming echt verdienen.