Infographic

Carry van Bruggen en haar jongere broer Jacob Israël de Haan waren beiden spraakmakende auteurs in hun tijd. Wat heeft hun schrijverschap gevoed?

Eerst een korte kennismaking:
[tekst gaat verder onder de infographic]

Hoe komt het dat zus en broer allebei gingen schrijven, en daar ook allebei hun vak van wisten te maken?

Omgeving?
Het gezin De Haan verhuisde in 1885 naar Zaandam, waar vader Izak de Haan werk kon krijgen als voorzanger van de kleine Joodse gemeenschap. Ze leefden daar een armoedig bestaan, er waren voortdurende geldzorgen. Toch dachten Carry en Jacob met liefde terug aan hun jeugdjaren, blijkt uit de manier waarop ze erover schreven. Heeft de omgeving hen geïnspireerd? Jacob schreef over de belofte van avontuur die uit de Zaanse houthavens sprak. Het meest gewaardeerde werk van Carry van Bruggen, ‘Het huisje aan de sloot’, is geïnspireerd op haar Zaanse jeugdherinneringen.

Opvoeding?
De Joods-orthodoxe gebruiken die zo’n vast onderdeel vormden van hun leven, hebben misschien de lust tot verhalen vertellen in Carry en Jacob aangewakkerd. En in de avonduren schreef vader Izak de Haan aan zijn eigen roman. Dit moet op de kinderen indruk hebben gemaakt. Toch lijkt het niet waarschijnlijk dat schrijven bewust is aangemoedigd. Carry en Jacob gingen allebei naar de kweekschool. Het vak van leraar was een zekerder bron van inkomen dan het schrijverschap; dat moet zwaar gewogen hebben in het arme gezin.

Wederzijdse beïnvloeding?
In 1924 werd Jacob Israël de Haan in Jeruzalem vermoord door zionisten, omdat hij kritisch was over de stichting van een Joodse staat. In datzelfde jaar publiceerde Carry van Bruggen de verhalenbundel ‘De vier jaargetijden’, opgedragen aan haar broer. Een van de verhalen, ‘Hatelijke woorden’, beschrijft hoe een broer en zus uitgebreid met elkaar ‘onuitstaanbare woorden’ tegen het licht houden. Als dit geïnspireerd is op hun leven samen, moeten broer en zus van grote invloed zijn geweest op elkaars taalgevoel. De twee stonden dicht bij elkaar en het is moeilijk voor te stellen dat zij elkaar níet intellectueel hebben uitgedaagd.

Karakter?
Zeer nadenkend, scherp in observaties en analyses. Een grote betrokkenheid bij maatschappelijk onrecht. Niet bang om commentaar te geven op de heersende moraal, zelfs niet bang om vijanden te maken. Levend vanuit grote emoties, met zwaarmoedige episodes. Het terugkerende gevoel een buitenstaander te zijn. Al deze uitspraken zouden over zowel Carry als Jacob kunnen gaan. Het is opvallend hoe het profiel van de een past op dat van de ander. Dat is dus wat ze bedoelen met ‘uit hetzelfde hout gesneden’.

Het zijn waarschijnlijk al die kiemen samen die ertoe hebben geleid dat zus en broer uitgroeiden tot twee van de meest opvallende figuren uit het Nederlandse literaire leven aan het begin van de twintigste eeuw.

Carry van Bruggen en Jacob Israël de Haan in deze tijd
Carry van Bruggen en Jacob Israël de Haan worden niet meer massaal gelezen, maar delen van hun werk zijn wel degelijk nog steeds relevant. Het zou een gemis zijn als deze bijzondere mensen in de vergetelheid zouden raken. Mens durf te lezen!, de Literaire Salon van de Zaanstreek, probeert dat te voorkomen. Zus en broer stonden centraal tijdens een theatermiddag op 19 november 2017. Ik mocht daar Jan Fontijn interviewen, dé kenner van hun werk en leven. Ook gaf ik een introductie. Ruim 150 mensen kwamen naar het Zaantheater voor een (hernieuwde) kennismaking. In deze video is de volledige inleiding te bekijken. Met dank aan It Happened One Night, producent van Mens durf te lezen!